गुरु एक परिचय

गुरु एक परिचय

 

गुरु भनेका मार्ग दर्शक हुन् , अज्ञानतालाई हटाउने प्रकाश हुन् । जसरी सुर्यको उपस्थितिमा सारा धर्तीको अन्धकार हटेर जान्छ त्यसैगरी सद्गुरुको सत्संगबाट, समिप्यताबाट शिष्यमा रहेको अज्ञान रूपी अन्धकार हटेर जान्छ । अर्को शब्दमा भन्नुपर्दा गुरु भनेको एना जस्तै हुनुहुन्छ किनभने जसरी एनाको अगाडि जो व्यक्ति उभिन्छ उस्को वास्तविकता जस्ताको त्यस्तै एनाले देखाउने गर्दछ । त्यसैगरी सद्गुरुको सानिध्यबाट र उहाँको मार्गनिर्देशनबाट एउटा शिष्यले आफूभित्रको वास्तविक स्वरूपलाई प्राप्त गर्ने गर्दछ्न् । गुरुको स्वभाव एक पवित्र, कंचन नदिको जस्तो हुन्छ । बर्षाको समयलाई छोडेर हेर्ने हो भने नदिमा कयौं फोहर, ढल, पहिरो मिसिइरहेको हुन्छ तर पनि नदि सफा भएर बगिरहेको हुन्छ प्यासिको प्यास बुझाइरहेको हुन्छ । त्यसैगरी गुरुमा पनि जस्तोसुकै समस्या आपत-बिपत परोस् वहाँको मानसिकतामा कुनै पनि आँच आउँदैन सधैं शान्त र मस्तिमै बाँचिरहनु भएको हुन्छ । जसरी आगोले आफ्नो सम्पर्कमा आउने वस्तुहरु सबैलाई जलाउँदै/पचाउँदै जान्छ त्यसैगरी गुरुको सांसारिक जीवनमा आउने लोभ, डर, अहंकार जस्ता बाधाहरुलाई बोधपूर्वक आफ्नो वशमा राख्न सक्ने अलौकिक क्षमताको विकास भएको हुन्छ । किनकि, गुरुको दृष्टिकोणमा संसारका सबै कुराहरू एक भैसकेको हुन्छ । जब अलगअलग कुराहरूलाई समभावमा देखिन्छ तब समस्या आउनै सक्दैन जताततै द्वेत देख्नु सामान्य व्यक्तिको दृष्टिकोण मात्र हो । गुरुको ज्ञान भनेको सिक्ने र सिकाउने खालको ज्ञान होइन, गुरुको ज्ञान भनेको सुसुप्ती अवस्थामा रहेको हाम्रो अदृश्य शक्तिलाई जगाउने खालको ज्ञान हो । जुन दिन गुरुको ज्ञानले, गुरुको दिशानिर्देशले हामी आफू भित्र रहेको अज्ञानताको अन्धकार हटाई वास्तविक स्वरूपलाई प्राप्त गर्छौं सोही दिनबाट हामी भित्रको गुरु तत्वको जन्म हुन्छ तब हामी पनि गुरु बन्दछौं । गुरुमा धर्म शास्त्रीय ज्ञान नहुन पनि सक्छ र हुनुपर्छ भन्ने पनि छैन किनकि गुरुमा धर्मशास्त्र भन्दा माथिको ज्ञान हुन्छ जस्लाई ब्रह्मम ज्ञान भनिन्छ ।

 

साधकको स्थान यस धर्तीमा रहेको हुन्छ उस्ले आफ्नो आसपासको दृश्य भन्दा टाढाको दृश्य देख्न सक्दैन तर गुरुको स्थान आकाश माथी रहेको हुन्छ जहाँबाट धर्तीको जुनसुकै कुनाको दृश्य पनि देख्न सकिन्छ । साधकमा धेरै किसिमका कमीकमजोरीहरू रहेको हुन्छ जुन स्वयंले देख्न सक्दैन किनकि उस्मा अझ पनि लोभ, भय र अहंकार विद्यमान हुन्छन् । यीनै लोभ, भय र अहंकारको जालोले छोपेर उस्को चेतना धर्तीबाट उठेर आकाशमा पुग्न सकिरहेको हुँदैन । तर, एक  सद्गुरु यी लोभ, भय, अहंकार एवं सम्पूर्ण सान्सारिक बन्धनबाट अलग्गिएर स्वतन्त्र भैसकेका हुन्छन् र त उहाँको चेतना आकाशमय भएको हुन्छ । त्यसकारण त वहाँले साधकका सारा कमी कमजोरीहरू र उल्झनहरू पत्ता लगाई त्यसबाट अलग हुने ज्ञानको मार्ग देखाइदिने गर्नु हुन्छ । त्यसैले गुरुहरुको जीवन अरुको कल्याणमा समर्पित रहेको हामी देख्न सक्छौं । त्यसकारण हामी गुरुलाई सम्पूर्ण दु:ख, समस्याबाट मुक्त गराउने मुक्ति दाता भन्दछौँ । अथवा जिवित भगवानको रूपमा मान्न सक्छौं ।

गुरुको चयन कसरी गर्ने ?

सर्वप्रथम गुरु के का लागि खोजिंदै छ त्यो ठम्याउनु जरुरी छ किनकि जो व्यक्ति मानसिक अशान्तिबाट मुक्तिका लागि, पारिवारिक अशान्तिबाट उन्मुक्तिका लागि, भौतिक उन्नतिको बाटो खोज्नका लागि गुरुको समिपमा आउँछ्न् त्यस्ता व्यक्तिहरूले आफ्नो उद्देश्य अनुरुपको गुरु खोज्नु पर्दछ । जो व्यक्तिले आफ्नो जीवन, केवल सत्यको लागि, केवल ज्ञानको खोजीका लागि र केवल मुक्तिको खोजीमा मात्र लगाएको हुन्छ उसले गुरु खोज्नु भनेको बाहिरी आँखाले देखेको भरमा, अरुले भनेको भरमा होइन गुरुको वास्तविक खोज आफ्नै प्यासको खोज अनुरूप श्रद्धा बलको माध्यमबाट आफ्नो अन्तस्करणको आवाजले भने अनुसार अन्तर दृष्टिद्वारा खोजीयो भने मात्र ढिलो चाँडो एकदिन सहि सद्गुरु प्राप्त गर्न सकिन्छ । तवमात्र सद्गुरुको छत्रछायामा शिष्यको जीवनले पूर्णता प्राप्त गर्दछ ।

हामी शिष्य भनौं अथवा साधकहरु हाम्रो गल्ती कहाँ हुने गर्छ भने सबैभन्दा पहिले हामी मुक्ति बोध भएको गुरुको खोजी गर्ने गर्छौं तर चिन्ने कसरी ? त्यो शिष्यको क्षमता भन्दा बाहिरको कुरा रह्यो । अर्को कुरा मुक्ति बोध भएकै गुरु भेटियोरे के गुरुले नै हो त शिष्यलाई मुक्तिदशासम्म पुर्‍याइदिने ? कदापि होइन, गुरुले त हामीलाई मुक्तिको बाटोमा हिंड्नका लागि उत्प्रेरणा जगाइदिने हो, अध्यात्मको खोजीको यात्रामा कहिँ कतै लडियो भने उठ्नका लागि समाउने ठाउँ देखाइदिने हो । मुक्तिका लागि साधना र संघर्ष स्वयंले नै गर्नुपर्दछ । अर्को कुरा गुरु महान भएर मात्रै पुग्दैन आफू ती महान गुरुको शिष्य बन्न योग्य छु कि छैन ? आफूमा पात्रता छ कि छैन ? त्यो भने पहिचान गर्दैनौं । यदि आफ्नो भाँडोमा प्वाल परेको छ भने समुन्द्रैबाट पानी उबाय पनि कहाँ प्राप्त गर्न सकिन्छ र ! तसर्थ महान गुरु खोज्नु त पर्छ तर गुरु खोज्नु अगाडी आफू शिष्य बन्न लाएकको हुनुपर्दछ । किनकि शिष्यमा गुरुले जे कुरा सिकाउनु भयो त्यही कुरा बुझ्न सक्ने खुबी हुनुपर्दछ । यदि शिष्यमा त्यो खुबी भएन भने गुरुले सिकाउनु भएको कुरालाई गलत अर्थ लगाएर बुझ्यो भने गुरुले दिनुभएको ज्ञानको कुनै अर्थ रहँदैन तसर्थ जति गुरु फेरे पनि नराम्रो विचार धारा, पुरानै संस्कार बोकेको आफ्नो मन फेर्न सकिएन भने शिष्यको कल्याण असम्भव हुन्छ । यदि शिष्यमा गुरुको ज्ञान बुझ्न सक्ने क्षमता भएन भने एक पछी अर्को गुरु फेर्ने क्रम शुरु हुन्छ । शिष्यको मनमा अनेक विचारहरु चल्न थाल्छ । जस्तै – अहिले म जुन गुरुको साथमा छु वहाँबाट मेरो मुक्तिको मार्ग खोल्न असम्भव छ, किनकि यत्तिका समय भैसक्यो मैले ज्ञान पाएकै छैन, अरुले देख्ने गरि म मा परिवर्तन आएकै छैन, गुरुकै ज्ञान कमजोर छ कि क्या हो भन्दै जीवनभर गुरुको खोजी गर्दै यो जन्म बर्बाद गर्दछन् ।

मुक्तिका प्यासीका लागि गुरु महान भएर पुग्दैन सबैभन्दा ठूलो र महत्त्वपूर्ण भूमिका आफूमा निहित हुन्छ भन्ने कुरा प्रष्ट पार्नको लागि एउटा उदाहरण राख्न चाहन्छु । जेन बुद्धिजमका साधक बान्झान् बौद्ध धर्मबाट दीक्षित थिए । उनको खोज नै ज्ञानको, मुक्तिको भनौं अथवा सत्यको थियो । उनले धेरै गुरुहरुलाई सुने, अनेकौं ग्रन्थहरु पढेर भ्याए, अनेकौं ध्यान-साधना गर्दै रहे तर पनि उनलाई ज्ञान प्राप्त भएन । एकदिनको कुरा हो उनी आफ्नो साधना सकेर भिक्षा पात्र बोकेर भिक्षाटनका लागि गाउँमा छिर्छन् उनी हिंड्दै गर्ने क्रममा एक मासु पसल अगाडि पुग्छ्न् । त्यहाँ एक कसाई र ग्राहक बीच संवाद भैरहेको भिक्षुले सुन्छन् । ग्राहकले भनिरहेका थिए कि मलाई सबैभन्दा राम्रो राम्रो मासुको पिसहरु राखिदिनुहोला त्यसको बदलामा कति पैसा लिनुहुन्छ म दिन तयार छु । अनि पसलेले अर्थात कसाइले भन्छन् , हेर्नुस् महासय यहाँ भएको मासुका पिसहरु सबै एक सय एक राम्रा छन् तपाईं ढुक्क हुनुस् यो पसलको मासु सबै उत्कृष्ट छन् । याद राख्नुस् यहाँ चलिरहेको संवाद न कुनै बुद्ध पुरुषको संवाद थियोे, न कुनै महान गुरुको वाणी थियो, न कुनै धर्म शास्त्रको शिक्षा थियो, न कुनै दार्शनिकको बचन थियो, यो त सामान्य व्यक्ति भनौं या कर्मले कसाई भनौं उनी र ग्राहक बिचको संवाद थियोे । जब कसाइको वचन भिक्षुको कानमा छिर्छ त्यतिकैमा उनको हातबाट भिक्षा पात्र भुइँमा खस्छ यस अवस्था सम्ममा भिक्षु मुक्त भैसकेका थिए । अर्को शब्दमा भन्नुपर्दा उनले ज्ञान प्राप्त गरिसकेका थिए, किनकि उनले बुझे संसारमा सबै एक रहेछ राम्रो र नराम्रो छुट्याउने काम त आफ्नो दृष्टिकोणले रहेछ त्यसकारण सबै समान हो भनेर बुझ्नासाथ उनिमा परिवर्तन आयो जुन परिवर्तनले बुद्ध बचन पढ्दा पढ्दा, साधना गर्दा गर्दा मुक्त नभएका यी भिक्षु कसाइको एउटै बचनबाट मुक्त भए । त्यसकारण यदि योग्य शिष्यमा हुनुपर्ने गुण आफूमा बनाउन सकियो भने त्यो शिष्यले गुरु खोज्नै पर्दैन गुरुले नै शिष्यलाई भेटाउनु हुनेछ । हामीलाई सर्वविदितै छ भगवान गौतम बुद्धले पनि जो व्यक्ति सत्यका प्यासी छन्, मुक्तिको खोजीमा छन् उनिहरुलाई आफ्नो ध्यान दृष्टिबाट पत्ता लगाई स्वयं गएर ज्ञान उपदेश दिई उनिहरुलाई मुक्तिको बोध गराउनु हुन्थ्यो । त्यसै गरी रामकृष्ण परम हंसले पनि आफ्ना शिष्य विवेकानन्दलाई स्वयंले भेटेर शिष्य बनाउनु भएको थियो ।